ünlü (dilbilim) ne demek?

Ünlü, sesli¹² veya vokal³; ses yolu görece açık durumda iken, ses tellerinin titreşmesi ile (duyulabilecek şekilde) bir engele takılmadan oluşan; hecenin en küçük birimini oluşturan konuşma sesi.⁴ Ünsüz veya sessiz karşıtıdır. Ünlülük kavramı harflerden ziyade "sesleri" tanımlar zira bir harf bazı kelimelerde ünlü, bazı kelimelerde ise ünsüz bir sesi simgeleyebilir.⁵

Etimoloji

Uygurcada da görülen ün kelimesi Eski Türkçede "ses, avaz" anlamlarına, "ünü-" fiili ise "seslenmek, bağırmak" anlamlarına gelir.⁶ Ünlü sözcüğü muhtemelen

19. yüzyılda "meşhur" anlamında kullanılmaya başlanmıştır.⁷

Türk yazı dillerinde ünlülerin gösterimi

Türk dilinin bilinen ilk dönemlerinde 9 ünlünün bulunduğu belirtilmiştir: a, e, é, ı, i, o, ö, u, ü. Bugün kapalı e sesi (é) yalnızca Azerice yazı dilinde bulunur.

Türkçe

a, e, ı, i, o, ö, u ve ü harfleri ünlü harfler, diğer harfler ise ünsüz harfler olarak adlandırılır.

Sınıflandırma

Türkçede ünlüler, çıkış yeri ve dilin durumuna, dudakların durumuna, ağzın açıklığına göre şu şekilde sınıflandırılır:⁸

• Çıkış yeri ve dilin durumuna göre
  • Kalın (arka) ünlüler: a, ı, o, u
  • İnce (ön) ünlüler: e, i, ö, ü
• Dudakların durumuna göre
  • Düz ünlüler: a, e, ı, i
  • Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
• Ağzın açıklığına göre
  • Geniş ünlüler: a, e, o, ö
  • Dar ünlüler: ı, i, u, ü

Diğer dillerde ünlü

Dünyadaki birçok dilin kendisine özgü farklı ünlü sistemi vardır.

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Ünlüler Türk Dil Kurumu.

Orijinal kaynak: ünlü (dilbilim). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü Ahmet Topaloğlu. Ötüken Yayınları.

   ↩
2. ↩
3. ↩
4. ↩

5. "y" harfi ünlü mü, ünsüz mü? OxfordDictionaries.com. Erişim: 8 Ağustos 2012. ↩

6. ↩

7. "ün." Nişanyan Sözlük. Erişim: 7 Şubat 2015. ↩

8. ↩

Kategoriler